Trend 1: Revolutionaire ChatGPT zet wereld op zijn kop
Vorig jaar constateerden we dat Artificial Intelligence (AI) voor veel mensen nog te abstract is. De komende jaren zal AI steeds concretere oplossingen bieden, in de medische en financiële sector, maar ook in de marketing, communicatie en het klantcontact. Momenteel maakt ChatGPT absoluut de blits met een volgens Elon Musk “angstaanjagend goede chatbot” die in rap tempo de wereld verovert. Met ChatGPT kun je in gewone mensentaal informatie opvragen en inspiratie opdoen. ChatGPT helpt ook bij het oplossen van software bugs en genereert zelf ook computercode. Dat maakt de toepassing heel interessant, zeker voor beginnende softwareontwikkelaars. Maar er zijn volgens de early adopters meer “mindblowing things” die je nu al met ChatGPT kunt doen.
Traditionele chatbots ten dode opgeschreven
Iedereen die wel eens heeft geprobeerd om een normaal gesprek te voeren met een chatbot van bijvoorbeeld een bank, verzekerings- of energiemaatschappij zal van een koude kermis zijn thuisgekomen. Of ze nu Anna, Nina of Simone heten, dat maakt niet uit. De conversaties verlopen stroef, onnatuurlijk en lopen al snel vast omdat de digitale dames bijna altijd een voorgekauwd script oplepelen. Met ChatGPT verloopt de conversatie vele malen natuurlijker.
Met ChatGPT verloopt de conversatie vele malen natuurlijker
Daarmee lijken de “prehistorische” chatbots in ieder geval ten dode opgeschreven. Voor de technici onder ons: ChatGPT 3.5, staat voor Generative Pre-trained Transformer en is een opensource toepassing van OpenAI. De chatbot maakt gebruik van Reinforcement Learning with Human Feedback (RLHF), een vorm van deep learning. Hoewel er nog de nodige beperkingen zijn (de trainingsdata is bijvoorbeeld bijgewerkt tot 2021, waardoor actuele informatie ontbreekt), ziet ChatGPT er veelbelovend uit en zou het wel eens een geduchte concurrent kunnen worden voor de zoekmachine van Google.
Generative AI
We namen de proef op de som (“just for fun”) en vroegen DALL E 2, een andere AI-toepassing uit “de stal” van OpenAI, om automatisch een afbeelding te genereren van een sportwagen gespoten in de stijl van Van Gogh. De verbluffende resultaten van dit kleine Generative AI experiment zie je in figuur 1 t/m/ 3.
Generative AI imiteert in dit geval de stijl van Van Gogh nagenoeg feilloos.
Trend 2: Overheden trekken teugels rondom AI steeds strakker aan
Terwijl de technologie dus voortschrijdt, trekken de Europese overheid en nationale overheden de teugels rondom AI steeds strakker aan. Explainable AI, waarbij de op basis van algoritmes genomen beslissingen op een transparante en begrijpelijke manier worden uitgelegd aan burgers en andere belanghebbenden, is een trend die zeker zal doorzetten. Grote gemeenten zoals Rotterdam, Den Haag, maar ook zelfstandige bestuursorganen en uitvoeringsinstellingen zoals het UWV en de Belastingdienst publiceren in algoritmeregisters schoorvoetend van welke algoritmes zij (allemaal) gebruikmaken: rules based- of zelflerende algoritmes. De Rijksoverheid overweegt het aanstellen van een algoritmetoezichthouder en werkt ook zelf hard aan een overkoepelende website: Het Algoritmeregister van de Nederlandse overheid, een database die nog in ontwikkeling is. Burgers moeten zelf regie kunnen houden op hun digitale leven en de digitale wereld (lees: algoritmes) ook kunnen begrijpen en vertrouwen, zo luidt de premisse.
AI Act gaat AI verregaand reguleren
Ook op Europees niveau krijgt de wet- en regelgeving rondom AI-toepassingen steeds meer handen en voeten. Zo hebben de Europese telecomministers 7 december jongstleden in Brussel een akkoord bereikt over de zogenoemde kunstmatige intelligentie verordening, de AI Act, die in totaal 108 pagina’s telt. De AI Act is een op risico’s gebaseerde benadering om kunstmatige intelligentie vergaand te gaan reguleren. Slechts AI-systemen met geen of minimale risico’s worden gedoogd zonder restricties. Sommige algoritmes zullen na toetsing botweg worden verboden.
De regulering heeft betrekking op alle vormen van AI, inclusief machine learning-toepassingen en alle mogelijke hybride modellen. Over deze AI Act gaan het Europees Parlement en de Europese Commissie nu verder onderhandelen. Ze streven naar een definitief akkoord in het najaar van 2023, waarna lidstaten de verordening in eigen land moeten gaan doorvoeren. Laten we hopen dat AI startups zich niet laten ontmoedigen door deze nieuwe vorm van bureaucratie en dat zij zullen blijven investeren in innovatieve toepassingen, zoals ChatGPT.
Trend 3: Data governance groeit uit tot dé hygiënefactor voor datagedreven werken
Vorig jaar signaleerden wij dat het traditionele data warehouse een deel van haar glans heeft verloren. Dat heeft enerzijds te maken met het feit dat er nieuwe sterren aan het firmament zijn verschenen zoals een data fabric, een data lakehouse en een data mesh. Anderzijds worstelen organisaties nog steeds met hun data governance. Organisaties gaan tegenwoordig eerst experimenteren met BI en dashboarding om gebruikers te laten wennen aan alle dashboard– en analysemogelijkheden, dan pas gaan ze opschalen, zo constateren onze consultants bij klanten.
DAMA framework blijft leidend
Intuïtief weten de meeste managers wel dat data governance cruciaal is om successen te boeken met business intelligence, maar het toepassen van de in totaal 11 kennisvelden van het zogenoemde DMBoK-model versie 2 van de The Data Management Association (DAMA), dat is andere koek. Welke CIO, controller of auditor durft hiervoor zijn handen volledig in het vuur te steken? Inconsistentie van verschillende databronnen, incomplete data en het niet of op een gebrekkige manier delen van cruciale data tussen verschillende silo’s, zorgen ervoor dat er nog veel kansen onbenut blijven en de huidige BI-programma’s falen. Ook leidt het ertoe dat er in veel organisaties verschillende versies van de van de waarheid circuleren in plaats van slechts één.
Met de komst van AI en het datagedreven werken wordt het nog essentiëler dat organisaties hun data governance op orde krijgen. De Nederlandse sectie van de DAMA geeft organisaties hierbij een (klein) steuntje in de rug en kondigt aan de Nederlandse vertaling van het DAMA DMBoK-framework ter hand te nemen.
Er komt eindelijk een Nederlandse vertaling van DMBoK-versie 2
Maar ook zonder die vertaling zullen organisaties zelf aan de bak moeten en moeten investeren in een data-architectuur, dataopslag, databeveiliging, data-integratie & interoperabiliteit, metadata, datakwaliteit enzovoorts. Het is de enige manier om een echte doorbraak met BI te forceren, zo constateerden Forbes Insights en Qlik al in 2016 (!). Helaas bestaat er geen perfecte formule, maar de zoektocht naar het juiste niveau van governance binnen jouw organisatiecultuur is cruciaal om zoveel mogelijk waarde te halen uit niet alleen BI en AI, maar ook datagedreven werken. Die waarde kun je ook halen uit onze driedaagse opleiding Datawarehouse & Data Governance.
De opleiding Datawarehouse & Data Governance
Hoe zet je een robuuste Data Governance-structuur op? En hoe bewaak je voortdurend de datakwaliteit binnen je organisatie? Deze en tal van andere vraagstukken op het gebied van Data Governance komen allemaal aan bod tijdens deze driedaagse opleiding. De docent besteedt onder meer aandacht aan de verschillende rollen zoals data stewards en data custodians. Daarnaast behandelt hij thema's als data-integriteit, de levenscyclus van data en metadata. Organisaties die datagedreven willen werken kunnen anno 2023 niet meer zonder een professionele Data Governance-structuur. Streef jij ook naar dataperfectie op basis van een solide datastrategie?
Trend 4: Adaptieve AI neemt komende jaren een hoge vlucht
Adaptieve AI kan, in tegenstelling tot traditionele AI-systemen, haar eigen code tussentijds herzien om zich aan te passen aan veranderingen in de werkelijkheid die niet bekend of voorzien waren toen de code voor het eerst werd geschreven. Adaptieve AI komt niet helemaal uit de lucht vallen. Zo introduceerde Philips enkele jaren geleden al het begrip “adaptieve intelligence”, oftewel technologie die rekening houdt met de gebruiker en de specifieke context. En in het onderwijs is adaptief leren, een vorm van online, gepersonaliseerd leren met behulp van kunstmatige intelligentie al redelijk ingeburgerd.
Meer voorbeelden van adaptive AI
Bij adaptieve radiotherapie bijvoorbeeld houdt de technologie rekening met veranderingen die zich bij patiënten kunnen voordoen tijdens de behandeling. Het is namelijk een grote uitdaging om kankerpatiënten bij elke behandeling de juiste dosis straling geven, op de juiste plek met de minste schade aan gezond weefsel. Patiënt en tumor zijn namelijk continu in beweging en veranderen in de loop van de tijd van vorm. ‘AI overtreft de patholoog, maar samen zijn ze nóg beter’, zo concluderen onderzoekers van Radboudumc.
In de maakindustrie zorgen adaptieve supportsystemen voor werkinstructies op maat. Adaptieve kunstmatige intelligentie wordt volgens de Nationale AI Coalitie ingezet om de gemeten data uit het proces (productiviteit, menselijke fouten) en feedback van de operator direct te benutten. Medewerkers krijgen werkinstructies op maat en daardoor passend bij hun kennis- en ervaringsniveau. Als je als medewerker inlogt, selecteert het AI-algoritme op basis van historische productiedata het instructieniveau dat het beste overeenkomt met de werkervaring en kenmerken van deze operator. Begin je net en ben je onervaren, dan krijg je bij iedere montagestap instructies te zien. Een camera bewaakt de productkwaliteit.
Adaptieve AI kan ook worden gebruikt om de klantervaring voortdurend te verbeteren bij elke interactie tussen een klant en een merk. AI-gestuurde chatbots zullen hun conversatievaardigheden voortdurend verfijnen en aanbevelingsmachines zullen verfijnder worden, zodat ze aanbevelingen doen die echt aanslaan bij klanten.
De opleiding Data Science
Tijdens deze Data Science training maak je in tien inspirerende dagen kennis met Business Intelligence, Data Governance, Predictive Analytics, Big Data, Master Data Management, metadata, open data en tal van andere trends op het gebied van data-integriteit en databeheer. De verschillende docenten behandelen business cases, succes- en faalfactoren, valkuilen, privacyaspecten, ethische principes, maar vooral ook Data Governance en datakwaliteit. Met een Data Governance framework zorg je er voor dat jouw organisatie compliant is. Maar het zijn uiteindelijk de mensen die het verschil maken. Neem de regie in eigen handen.
Trend 5: Digitaal Immuun Systeem wordt steeds vaker gestuurd door AI
Om bedrijfsverstoringen en uitval van systemen en machines te voorkomen, moeten organisaties gaan investeren in een Digitaal Immuun Systeem (DIS). Hierdoor kunnen ze volgens Gartner al in 2025 de downtime met 80% verminderen en de klanttevredenheid optimaliseren, zo klinkt het optimistisch. Desondanks blijft een DIS een wat abstract model. Wat ons betreft breiden we de scope van zo’n digitaal immuunsysteem dan ook uit naar cybersecurity.
Cybercriminelen varen wel bij chaos
IBM herkent bedreigingen met het AI-platform Watson inmiddels tot 50 procent sneller. Dat doet Watson onder andere door in seconden of hooguit minuten automatisch trends te halen uit grote hoeveelheden documenten, blogs en nieuwsartikelen. Een expert ontvangt vervolgens een waarschuwing over onder meer schadelijke softwarebestanden, verdachte IP-adressen of gedragingen van hackers. Desondanks blijft de dreiging van cybercriminelen groot doordat ze telkens nieuwe doelwitten vinden. Dit jaar was de “sector Manufacturing” de klos, zo blijkt uit IBM’s nieuwste dreigingsindex. Een ding is zeker, cybercriminelen varen wel bij de huidige economische en geopolitieke chaos.
Zelfhelende software heeft de toekomst
TNO op haar beurt probeert met een speciaal onderzoeksprogramma de principes uit de biologie en de immunologie toe te passen op cybersecurity. Wat kunnen we leren van de verdedigingsmechanismes van het menselijk lichaam tegen aanvallen van virussen en bacteriën? Terwijl het menselijke lichaam regelmatig zijn eigen biologische cellen vervangt, geldt in de IT een heel ander principe: if it aint broke, don’t fix it. De truc volgens de onderzoekers is nu om een systeem te bouwen dat gedecentraliseerd werkt én zichzelf repareert. Het opensourcesysteem van Kubernetes zou daarin wel eens een hoofdrol kunnen gaan spelen. Inmiddels zet ABN AMRO zelfhelende software al in voor cyberbeveiliging.
Kat-en-muis spel
Nog een concreet voorbeeld. Hoe herken je deepfakes? Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) introduceert samen met de Universiteit van Amsterdam de rolling shutter-methode. Hiermee kun je de tijd en plaats van een video achterhalen. Aan het licht op de achtergrond van een fake video kun je namelijk zien dat er iets in de opname niet klopt. Daarnaast maakt het NFI gebruik van Photo Response Non Uniformity (PRNU), een soort vingerafdruk van de camera van je telefoon. Daarmee kun je bepalen met welke camera de beelden zijn gemaakt. Maar criminelen zitten ook niet stil en hebben vaak diepere zakken om de nieuwste snufjes aan te schaffen. Kortom: de strijd tegen cybercriminaliteit zal ook in 2023 een kat-en-muisspel blijven.
Trend 6: Big data remedie voor wereldproblemen, maar helpt privacy om zeep
Big data en data-analyse hebben de potentie om bij te dragen aan het oplossen van de grote wereldproblemen, zo stelt het onlangs opgerichte Analytics for a Better World Institute (ABW), een initiatief van Universiteit van Amsterdam, het Amerikaanse MIT en ORTEC. Vermindering van de armoede, bestrijding van de klimaatverandering en betere gezondheidszorg, de oprichters van het ABW zijn ervan overtuigd dat analytics een belangrijke rol kan spelen bij het vinden van oplossingen, aangezien data analytics al met succes is toegepast door commerciële bedrijven en het de prestaties met 10% tot 15% heeft verbeterd. Centraal staan de 17 Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties.
Ook het KNMI Datalab geloof heilig in big data. Het meteorologisch instituut brengt haar eigen brondata in en deelt kennis met opdrachtgevers en partners met als doel om waarde toe te voegen. Zo kan de combinatie van hoge-resolutie weerdata en verkeersgegevens bijvoorbeeld de verkeersdoorstroming en veiligheid in het verkeer verbeteren. En door camerabeelden langs snelwegen te analyseren kan het instituut mistdetectie en mistverwachtingen verbeteren. Rijkswaterstaat verzamelt inmiddels zo veel data dat ze een eigen landelijk glasvezelnetwerk hebben.
Sustainable by design is het nieuwe mantra
In 2025 zal 50% van de CIO’s hun KPI’s koppelen aan de duurzaamheid van de IT-organisatie, zo voorspelt Gartner. Dubai Electricity & Water Authority bijvoorbeeld gebruikt IoT en digitale tweelingen om slimme gebouwbeheeroplossingen te creëren die 50% minder water gebruiken. Apple gebruikt robots voor recycling. En Timberland stimuleert werknemers om persoonlijk deel te nemen aan duurzaamheidsinitiatieven. “Sustainable by design” is het nieuwe mantra, maar window dressing ligt altijd op de loer.
Zo toonde Zembla onlangs aan dat multinationals de afgelopen 30 jaar hebben verzuimd om plastic verpakkingen van onder andere wasverzachters lichter te maken en daardoor minder plastic te gebruiken. Ook zijn veel plastics weliswaar in theorie recyclebaar, maar wordt vaak maar slechts 50% van de verpakkingen daadwerkelijk hergebruikt. En bij het uiteindelijk ontwerp van verpakkingen heeft de marketingmanager een zwaardere stem dan de duurzaamheidsmanager. Toezichthouders zullen bedrijven die aan greenwashing doen en een groen imago aanmeten dan ook aan de schandpaal nagelen en beboeten, zo voorspelt Forrester.
Maar “Data for Good” heeft ook een schaduwkant: apps maken inbreuk op onze privacy. Het is niet voor niets dat belangen- en actiegroepen zoals Privacy First en Bits of Freedom protesteren tegen slimme energiemeters, cameratoezicht, biometrische toepassingen, vaccinatiebewijzen, UBO-registers, trajectcontroles, de Sleepwet enzovoorts.
Massasurveillance is de nekslag voor onze privacy
Dat massasurveillance de nekslag is voor onze privacy laat Dave Eggers treffend zien in zijn boek The Every in het Nederlands vertaald als Het Alles. Algoritmen bepalen bij The Every – een fictief bedrijf dat sterk lijkt op een mix van Facebook, Google en Apple – periodiek welke 10% van de werknemers wordt ontslagen. Apps en apparaten meten en weten werkelijk alles. Zo registreren ze of je wel voldoende beweegt, sociaal interactief bent, hoe je je collega’s bejegent, of je wel “gepaste” woorden gebruikt, of je wel eerlijk bent tegen je vrienden. Je geaggregeerde “schaamtescore” vertelt je of je goed bezig bent. Ook in het boek ‘De intelligente, datagedreven organisatie’ vind je meerdere uitgewerkte voorbeelden waar ‘data voor duurzaamheid’ het verschil maakt.
Het handboek Artificial Intelligence
De auteur van deze bestseller schetst een realistisch toekomstbeeld waarbinnen artificiële intelligentie (AI) en business intelligence (BI) zij aan zij een positieve en constructieve bijdrage leveren aan het oplossen van complexe bedrijfsvraagstukken en maatschappelijke thema’s. Hij introduceert het AI-first principe en beschrijft de trends op het gebied van data science en machine learning. Vele topics komen aan bod zoals de verschillende smaken algoritmes, privacywetgeving en ethiek. De auteur is positief, maar stipt ook de schaduwkanten van nieuwe technologie aan. Met dit handboek in je rugzak maak je als manager, adviseur of consultant van elk project een succes.
Trend 7: Low-code en no-code hebben de toekomst
Op het gebied van softwareontwikkeling is de low code-no code beweging, afgekort tot LC/NC en niet te verwarren met “Low Class/No Class”, bezig aan een lange, maar gestage opmars. Tegen 2024 zal 80% van de technologieproducten en -diensten worden gemaakt door mensen die geen technologieprofessionals zijn (ook wel “citizen developers” genoemd), zo voorspelt Gartner.
Deze evolutie of democratisering van softwareontwikkeling wordt onder meer mogelijk gemaakt door de groei in digitale data, een ruim assortiment low-code ontwikkeltools (drag-and-drop), low-code platforms en last but not least kunstmatige intelligentie (AI).
Voor- en nadelen volgens ChatGPT in 150 woorden
We vroegen ChatGPT (zie trend 1) de voor- en nadelen eens voor ons eens samen te vatten (“Benoem de belangrijkste voor- en nadelen van low code en no code in maximaal 150 woorden”). In enkele luttele seconden kregen we dit antwoord in 217 woorden. Iets te veel woorden, maar niets menselijks is ChatGPT blijkbaar vreemd…
ChatGPT: “Low code is een technologie die het mogelijk maakt om software te bouwen door het gebruik van visuele interfaces en gebruikersvriendelijke drag-and-drop tools, in plaats van dat programmeurs handmatig code moeten schrijven. Dit kan helpen om software sneller te bouwen en te onderhouden, vooral voor organisaties die geen toegang hebben tot een grote technische staf of die snel willen inspelen op veranderende zakelijke behoeften. Een nadeel van low code is dat het misschien niet zo flexibel is als handmatig coderen, en dat het resulterende systeem misschien minder efficiënt of minder robuust is. Bovendien kan het lastig zijn om complexe of unieke functionaliteiten te implementeren met low code.”
No code
“No code is een stap verder dan low code, en maakt het mogelijk om zelfs zonder enige technische kennis software te bouwen. Dit kan helpen om barrières te verlagen voor mensen die willen beginnen met het bouwen van digitale producten of diensten, en kan ook helpen om snel prototypes te ontwikkelen en te testen. Een nadeel van no code is dat het misschien niet geschikt is voor complexere of grote projecten, en dat de resulterende software misschien minder flexibel of minder efficiënt is dan software die door professionele programmeurs is gemaakt. Bovendien kan het lastig zijn om goede ondersteuning of hulp te krijgen bij het gebruik van no code tools.” Einde citaat ChatGPT. In Nederland zijn gemeente Den Haag en Rotterdam, Post NL en Rabobank koplopers met low code softwareontwikkeling.
Tot slot
Terwijl de drones boven het slagveld rondzoemen, gloort er een sprankje hoop. Hoop op een constructief vredesoverleg. Laten we in 2023 technologie op een positieve en constructieve manier inzetten voor een betere, meer rechtvaardige en duurzame wereld. Het management, het contentteam en de partners van Passionned Group wensen je een voorspoedig nieuw jaar.
